İstanbul’un fethinin akabinde Fatih Sultan Mehmet, Sur dışında yeni semtlerin süratle gelişmesine yönelik bir iskan siyaseti izlerken, kendisinden sonra gelen padişahlarla bu durum devam etti.
Fetihten evvel kent içi su depolama modeli olan sarnıçların kullanıldığı İstanbul’da, bu kapsamda Osmanlı ile birlikte “durağan su” yerine “akan su” sistemine geçildi ve kent asırlar boyunca çeşme, bent, galeri, su kemeri üzere yapılarla bezendi.
Su yollarıyla ihya edilen İstanbul’da, periyodun ünlü mimarlarının imzasını taşıyan eserler kent sakinlerine hizmet verdi.
Bentler de bu kapsamda kente su getirmek üzere kurulan isale sınırlarında kilit rol oynarken, temel mantıkta suyun birikmesi için inşa ediliyordu.
Belgrad Ormanları içerisinde yer alan ve 1839’da inşa ettirilen II. Mahmut Bendi ise Karanlıkbent, Büyükbent, Topuzlubent, Ayvad Bendi, Valide Bendi, Kirazlıbent ve Şamlar Bendi yapılarıyla birlikte kentte bugüne ulaşan 8 yapıttan biri.
O dönemki ismiyle Bend-i Cedid yahut Yenibent olarak da bilinen yapı, Osmanlı devrinde inşa edilenler ortasında Büyükbent’ten sonra gövde uzunluğu ve kalınlığıyla en büyük ikinci bent.
Mimarlık ve mühendislik açısından Osmanlı periyodunda inşa edilen bentler içinde özgün bir örnek olan yapı, Avrupa’daki çağdaşlarıyla da benzeri teknik özelliklere sahip.
Belgrad Ormanlarında yer alan ve İSKİ himayesindeki 185 yıllık yapı, kentte Osmanlı periyodundan bir imza olarak varlığını sürdürüyor. Bent, o dönemki isminin yanı sıra artık banisinin ismiyle “II. Mahmut Bendi” olarak da anılıyor.
“Fatih’in iskan siyaseti esasen Sur dışında yeni semtlerin çabuk olarak gelişmesine imkan vermiştir”
Mimar Sinan Hoş Sanatlar Üniversitesi (MSGSÜ) Sanat Tarihi Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Şükrü Sönmezer yaptığı açıklamada, tarih boyunca İstanbul’un su sorunu olduğunu ve fetihten sonra da artan su gereksinimine yönelik çeşitli tahliller üretildiğini söyledi.
Doç. Dr. Sönmezer, II. Mahmut Bendi’ne ait ise “Özellikle Beşiktaş ve Boğaz köylerinin gelişen nüfusunun artan su gereksinimine yanıt verebilmek için inşa edilmiş bir bent yapısıdır. Eğrisel sınırlı, kemer biçimli, yük kagir bendidir. Günümüz baraj tekniğine çok yakın teknikte ve formda inşa edilmiştir” bilgisini paylaştı.
Bendin inşa nedenlerine değinen Sönmezer, “İstanbul’un gerek Bizans gerekse Osmanlı devrinde daima artan nüfusu doğrultusunda, buna paralel daima büyüyen su gereksinimine yanıt vermek için bazen halktan gelen talepler üzerine bazen de devlet siyaseti olarak birtakım imar faaliyetleri görülmektedir. İsale çizgileri yapılmıştır, bu çizgiler üzerine çeşitli işlevlerdeki su yolu yapıları inşa edilmiştir. Bilhassa Osmanlılar devrinde mevcut Roma devrinden kalma isale sınırları tamir edilip kullanılmakla birlikte buna çeşitli ekler yapılmıştır” diye konuştu.
Sönmezer, Mimar Sinan periyodundaki Kırkçeşme tesislerini, daha sonra Halkalı su yolları üzerindeki çeşitli yapıları ve Taksim suyu tesislerini bu alandaki üç büyük inşa faaliyeti olarak sıraladı.
Fetih öncesi İstanbul’a vurgu yapan Sönmezer, “Bizans devletinde daha çok mahallî sarnıçlar -bunlar konutların içinde de olabiliyor- ya da mahallelerde büyük boyutlu sarnıçlar kullanılıyor. Burada biriken sular kullanılıyor zira esasen Sur içinde bir ağırlaşma var, Sur dışında çok fazla ağırlaşma yok. Bizans devleti işgal konusunda doğudan ve batıdan daima tehdit altındadır. O yüzden de Sur dışında çok fazla gelişim sağlayamamıştır. Bu nedenle de güvenlik açısından biriktirilmiş suların kullanılması daha tercih ediliyor o devir için” tabirlerini kullandı.
Sönmezer, fetih sonrasıyla ilgili olarak ise “Fatih Sultan Mehmet’in iskan siyaseti aslında Sur dışında yeni semtlerin acele olarak gelişmesine imkan vermiştir. Birinci evvel Haliç’in derinliklerine gerçek bir yerleşim, ondan sonra da Boğaz köylerinden kuzeye gerçek gelişen, artan nüfusla birlikte oralarda önemli yerleşim üniteleri oluşmuştur.” görüşlerini paylaştı.
“Günümüze daha yakın ve Avrupa özelliklerini taşımaya başlayan bir bent”
İstanbul Teknik Üniversitesi’nden emekli öğretim vazifelisi ve arkeolog Celal Kolay da yapıtın teknik özellikleriyle ilgili olarak şu bilgileri verdi:
“Bendin bu kemerde gördüğünüz üzere eğrisel bir planı var, daha evvelkiler düz duvar halinde. Avrupa’daki örneklerine de benzeyen bir plan, burada Batı tesirlerini görüyoruz hem ampir üslubun özelliklerini taşıyor hem barok özellikler var lakin bu özellikler yapının bu kütlesel görünüşü ya da görsel büyüklüğünün önüne geçmiyor, çok ölçülü bir halde yapılmış. O üstte gördüğünüz demir parmaklıklarda ya da kitabesinin üstündeki ışınsal bezemelerde ampir üslubun özelliklerini görüyoruz, çörtenlerinde ona keza barok özellikleri görüyoruz. Günümüze daha yakın ve Avrupa özelliklerini taşımaya başlayan bir bent.”
Kolay, “akan su” için inşa edilen yapıların çalışma mantığını şöyle anlattı:
“Suyu buradan galeriye alıyorsunuz. Galeri dediğimiz 60-70 santim genişliği ve 160-170 santim yüksekliği olan bir tünel. O tünelde su akıyor ve bir vadiye geldiğinde kemerden geçiyor, bir yol üzerinde inşa edilmiş makseme, maslaha ulaşıyor. Oradan ikiye-üçe ayrılabiliyor ve böylelikle maksat nokta neresiyse -Taksim isale sınırının amaç noktası Taksim Meydanı’ndaki su deposudur, maksemdir- oraya kadar bu biçimde gidiyor.”
II. Mahmut Bendi’nin, Taksim isale çizgisinin en son bendi olduğunu aktaran Kolay, buradan elde edilen suların öbür bentlerle birleşerek Maslak’a, Hacıosman’a ulaştığını, oradan Ayazağa, Levent, Zincirlikuyu, Mecidiyeköy, Şişli güzergahını izleyerek Taksim’e kadar gittiğini kaydetti.
Kolay, fetih sonrası atılan inşa adımlarına dikkati çekerek, kelamlarını şöyle tamamladı:
“Durgun, durağan su kullanmayız biz. O nedenle de Fatih Sultan Mehmet, İstanbul’u fethettikten sonra birinci iş olarak, evvelden Roma periyodunda mevcut olan Kırkçeşme isale çizgisi var lakin harap olmuş, o harap olan üç kolu vardır doğu ve batı kolu Kemerburgaz’da, bir de Cebeciköy kolu vardır. O Cebeciköy kolunu tamir ettirerek Bozdoğan Kemeri’nden 150 metre Haliç tarafında olan Kırkçeşme olarak isimlendirilmiş dört gözlü çeşmenin suyunu akıtmıştır. Yani birinci iş olarak onun bir kolunu tamir ettirmiş ve oradan kaynak suyu geliyor alışılmış orada bent yok yani kaynak sularını birinci o denli taşımıştır. Daha sonra Fatih’in yaptırdığı isaleler var ve sonra bütün padişahlar yaptırmış.”