Mehmet Şimşek’in açıklamalarının gerisinde ne var? Piyasalar bu açıklamanın akabinde güne nasıl başladı? Ayrıntılar haberimizde…
Döviz kurlarında yaşanan oynaklığın arkasındaki nedenleri ve Mehmet Şimşek’in son açıklamalarını Kadir Has Üniversitesi İktisat Kısmı öğretim üyesi Prof. Alp Erinç Yeldan’a sorduk. İşte Mehmet Şimşek’in ‘sabır’ dediği açıklamasının arkasındakiler ve kısa vadede dolardaki yükselişin sonrası vatandaşı bekleyenler…
20 TL’DEN 23 TL’YE ÇIKAN DOLAR, NEYE DENK GELİYOR?
BDDK’nın son 26 Mayıs tarihli bültenindeki bilgilere nazaran 125.3 milyar dolar kur muhafazalı mevduat birikimi bulunduğunu hatırlatan Prof. Yeldan, doların 18.5-19 bandında olduğunda bunun karşılığının 2,5 trilyon Türk lirası olduğunu söyledi. Yeldan’ın hesaplamasına nazaran doların 23 TL’yi aşması ile bu 2.9 trilyon liraya yükseldi. Bu da ulusal gelirdeki dolar fiyatlarındaki yükseliş nedeni ile yaşanan kaybın ise 400 milyar TL denk gelmesi demek oluyor.
Yeldan açıklamasında “Dolar 23 lira ve yükseliyor. Bu 125 milyar dolarlık KKM mevduatının karşılığı birden teğe Türkçe karşılığı 2.9 trilyon lirayla yükseldi. Ortadaki fark 400 milyar lira… Kur muhafazalı mevduat korunuyor. Ne kıymetine? Bu 400 milyar liranın Hazine ya da MB kaynaklarından aktarılması manasına geliyor. Son 10 gün içinde döviz kurundaki artıştan ötürü KKM’in kamuya maliyeti 400 milyar lira arttı. Bu ulusal gelirimizin yüzde 2.5’una denk geliyor.” diye konuştu.
UÇAN 400 MİLYOR LİRA NELER YAPILABİLİRDİ
“Bu kaybolan 400 milyar lira ile neler yapılabilirdi” sorusuna Prof. Yeldan, diğer iktisat hocalarının ‘Osmangazi Köprüsü, dev projeler, duble yollar yapılabilirdi’ telaffuzlarına farklı bir açıdan bakarak “Kuşkusuz bu büyüklükteki bir para ile canımızı çok acıtan sarsıntının yaraları sarılır, terör ve yoksulluk ile çaba edilebilirdi” karşılığını verdi.
KUR MUHAFAZALI MEVDUAT FRANKENSTEIN ÜZERE
Son bir yıldır uygulanan Kur Muhafazalı Mevduat sisteminin Frankentein’a dönüştüğünü söyleyen Prof. Yeldan “Bir seneyi kur muhafazalı mevduat diye bir enstrüman icat ederek geçirmeye çalıştık. Kur muhafazalı mevduat dramatik bir açıklama ile tam bir Frankenstein… Yani kendi başına muhakkak şartlar altında döviz kurundaki bu sıçramaları dalgalanmaları önleyebilecek bir tasarım olarak düşünebilir idi. Fakat muhakkak şartlar altında. Nedir o şartlar? Döviz kuru şu ya da bu halde fazla hareket etmeyecek. Vatandaşa inanç verecek. Vatandaşlar alternatif tasarruf biçimleri yerine döviz kurundaki mümkün oynaklığa karşı kur muhafazalı mevduatı tercih edecekti. Bu mümkün hareketler paha kaybı da mevduatı da açılıştaki Hazine, Maliye yahut Merkez Bankası kaynaklarından karşılanacaktı. İşin Frankenstein yani canavar haline dönüşmesi buradan kaynaklanıyor.” dedi.
FAİZ SİYASETİ NEDEN İŞLEMEDİ
Faiz siyasetinin doğal olmaması nedeni ile yıkım yaşandığını savunan Prof. Yeldan “Sonuçta vatandaş ile bankacılık kısmı ortasında bir tasarruf biçiminden bahsediyoruz. Olağan kaidelerde bankaların vatandaşa faiz ödemesi gerekir. Lakin Merkez Bankası ya da Hazine diyor ki “Hayır biz Türkiye’deki faizleri düşük tutacağız. Bunun münasebetini de iktisadı manada anlayabilmiş değiliz.” Bakıyoruz ki faizlerin düşmesinin ne kredi hacmini artırdığı, ne sabit sermaye gelirlerini artırdığı, ne de ekonomik büyümede süreklilik sağladığı var. Yalnızca ve yalnızca ithalatı artırdığı görülüyor.” dedi.
DOLAR 28 TL’Yİ 30 TL’Yİ GÖRÜR MÜ
Seçimlerin sonuçlanması ve yeni kabinenin belirlenmesinin gerisine denk gelen döviz hareketliliğinin nedenini sorduğumuz Prof. Yeldan yükseltiyi “Merkez Bankası rezervleri, kaynağı belgisiz döviz girişleri, belirsizlik ve güvensizlik ortamı” sözleri ile açıkladı.
BİR YILDIR SAKİN KALAN DÖVİZE NE OLDU?
Döviz kurundaki yükselişin çok yalın bir gerçeğe dayandığını anlatan Prof. Yeldan “Döviz kuru çok uzun müddettir değişmiyordu. Merkez Bankası rezervleri, kaynağı bilinmeyen döviz girişleri, teknik manada net yanılgı ve noksan kalemi altında okuyoruz. Kaynağı meçhul olduğu için de tam manada inanç telkin etmiyor. Kayıt dışı döviz girişlerinin birden fazla polisiye olay… Merkez Bankası’nın bilançosundan da resmi sayıları rezervleri hakikat düzgün takip edemiyoruz.” diye konuştu.
Bir dizi muhasebe oyunu yapıldığını savunan Yeldan ” Swap diye bir kavram literatürümüze girdi. Vatandaşın finansal okur müellifliği arttı. İkili döviz mutabakatları olduğu tabir ediliyor dost ülkelerle. Kim bu dost ülkeler… Bu belirsizlikleri bir ortaya koyduğumuz vakit döviz kuru da öbür makro ekonomik göstergeler üzere enflasyon üzere risk pirimi üzere yükseliyor. İktisattaki bu tıp belirsizliklerin itimat eksikliğinin yarına yönelik kaygıların bir subabı… Yani piyasa lisanıyla fiyatlaması haline dönüştü.” dedi.
BÜTÜN BU BELİRSİZLİĞİN BİR BEDELİ VAR
Seçim öncesinde her ne değerine olursa olsun döviz kurunu ucuz tutma siyaseti uygulandığını söyleyen Yeldan, art planda resmi istatistiklerde bile yüzde 50-80 bandında enflasyon süregelirken son bir yıldır dövizin fiyatı neredeyse hiç değişmediğine dikkat çekti. “Türk lirası yapay yollardan çok bir değerleme biçiminde kaldı.” diyen Yeldan bu belirsizliklerin bedelinin artık ödendiğini, dövizin bu yolla fiyatlandırılmasının seçim sonrası tahammül edilemez hale gelerek piyasalarda yükseliş yansısı verdiğini belirtti.
ŞİMŞEK’İN AÇIKLAMASININ ALTINDA NE VAR
Süregelen Merkez Bankası siyasetleri kıymetlendiren Yeldan, bunun yalnızca tüketim yarattığını faizleri düşürmenin krediyi genişletmediğini söyledi. Yeldan, Merkez Bankası siyasetlerinin sonuçlarını “Banka kredilerinin ulusal gelir içindeki hissesi 2018’de yüzde 64 idi. 2022’de yüzde 52’ye düştü. Faizleri düşürmek krediyi genişletmiyor. Yeni yatırımlar yeni iş alanları yeni üretim ve daha fazla ihracat sağlanamıyor. Devasa bir tüketim patlaması manasına geliyor. Son iki senede 2021 ve 22’de tüketimin yüzde 21-22 enflasyondan arındırılmış gerçek olarak arttığını gösteriyor. Yatırımların yalnızca yüzde 2-3 seviyesinde artığını gösteriyor. İhracat Eylül ayından beri yerinde sayıyor. İthalatımız yüzde 14.” sözleri ile anlattı.
ŞİMŞEK İNGİLİZCE AÇIKLAMA İLE İMAJ İLETİ PEŞİNDE
Şimşek’in bakanlık misyonunu teslim alırken ve twitter üzerinden yaptığı açıklamaları pahalandıran Yeldan, “Sayın Şimşek misyona gelir gelmez dün itibariyle İngilizce lisanını kullanmaya başlayarak bir tweet üzerinden bir bildiri bir imaj yaratma peşinde.’ Ben bu işi çok uygun biliyorum. Rasyonel siyasetleri tesis etmemiz gerekiyor’ diyor. Bu ne acı bir itiraf. Mehmet Şimşek’in ağzından resmi olarak duyuyoruz ki maksatlara uymayan bir siyaset vardı. Mehmet Şimşek “Bunları terk edeceğiz” diyor.
MEHMET ŞİMŞEK VAKİT KAZANMAYA ÇALIŞIYOR
Mehmet Şimşek’in açıklamaları ile vakit kazanmaya çalıştığını savunan Yeldan, “Mehmet Şimşek’in şu anda önünde bir vakit bir marj var. Bunu toplumsal medya tweetler yolu ile ‘çok başarılı çok itimat dolu adımlar atmak üzereyiz. Piyasalar coştu sakinleşti gibi’ kelam oyunları ile Mehmet Şimşek şu anda vakit kazanıyor. Biz Mehmet Şimşek’in Ortodoks muhafazakar bir ideolojiden geldiğini biliyoruz. Uygulamaları da bu türlü. AKP’in birinci 2003 sonrası iktisat programı da böyleydi.” dedi.
MEHMET ŞİMŞEK NE YAPACAK?
Mehmet Şimşek’in her şeyden evvel birinci olarak finans sermayesinin kayıplarını telafi etmek finans sermayesine kar sağlamak, bu krizden etkilenmesini en aza indirgemek için uğraşacağını lisana getiren Yeldan bu çalışmanın hem yerli hem de memleketler arası boyutları olacağını söyledi.
AMAÇ VATANDAŞI HAYAT PAHALILIĞINA HAZIRLAMAK
Vatandaşı ne bekliyor sorusuna ise Yeldan, ‘acı reçete’ diyerek karşılık verdi. Ekonomiyi düze çıkarmak için Mehmet Şimşek’in daraltıcı para siyaseti uygulayacağını söyleyen Yeldan “Şimşek şu an vakit kazanmaya çalışıyor zira Şimşek’in bulunduğu Ortodoks muhafazakar iktisat siyaseti açısından faizlerin yükseltilmesi, faiz enflasyon ve döviz kuru ortasındaki aşınmasında istikrarın sağlanması. Bu kaçınılmaz olarak kemer sıkma demek. Vatandaşın hayat pahalılığı ile müsabakası manasına geliyor.
Enflasyon düşecektir ancak enflasyondaki düşme ile bir arada faiz maliyetlerindeki artış borç kalemlerindeki mali yük, vatandaşın gerçek fiyatları geriliyor eriyor olacaktır. Vatandaş bunu hayat pahalılığı olarak ödeyecek. ” diye konuştu.
ASGARİ FİYAT KAÇ DOLARA GERİLEDİ
Asgari fiyata yapılan artırımların anlamsız kaldığının Ocak ayından bu yana görüldüğünü belirten Yeldan, “Gıda fiyatlarının yüzde 70 arttığı, ulaşımın yüzde 80 arttığı giysi kuşamdaki artışın yüzde 70’e varan artışta. mutfağa gelen ekmeğe ete süte gelen artışlarda, minimum fiyata 6 ayda bir gelen sıçramaların gücü çok kısa müddette yok oluyor.” dedi. Yeldan şu anki taban fiyatın doların yükselmesi ile birlikte döviz karşısında 365 doların altına indiğini söyledi.
ŞİMŞEK’İN KELAM OYUNLARININ GERİSİNDE VATANDAŞIN KEMER SIKMAYA HAZIRLANMASI VAR
Mehmet Şimşek vakit kazanmaya çalışıyor. Halkın yüksek artırımlara hazırlanması gerekiyor. Düşük taban fiyat artırımlarına, yüksek vergilere yüksek akaryakıt fiyatlarına yüksek dolaylı vergilere hazırlanması gerekiyor. Daraltıcı siyasete yani kemer sıkma devrine vatandaş hazır hale getirilecek. Mehmet Şimşek’in kelam oyunlarının gerisinde vatandaşın hazırlanması var.
SERT MÜDAHALE BEKLEMEMİYORUM, PİYASALARIN İSTİKRARINI BULMASINI BEKLEYECEK
“Şapkadan çıkartılmamış diğer tavşan kalmadı “diyen Yeldan “Sert müdahaleler gelir mi ?”sorusa, “Sert bir müdahale olacağı kanısında değilim. Fakat dalgalanmalar artacaktır. Piyasalar kendi istikrarını bulmaya çalışıyor şu sıralar. Mehmet Şimşek de piyasalara müdahaleyi en aza indirgeyip, MB’nin yahut BDDK’nın bankalara uyguladığı baskı sistemleri, rast gele iki üç günde bir yayımlanan bildiriler. Bunların son bulmasını ve piyasaların kendi kurallarına nazaran serbestçe istikrar arayışını tamamlamasını bekleyecek. Bu ortada da bu kelam oyunları ile itimat istikrar telaffuzları ile bu acı reçetenin halkın üzerine yıkılacağını düşünüyorum.” diye konuştu.
MERKEZ BANKASI LİDERİNİ DEĞİŞTİRMEK TAHLİL MÜ
Bakanların, kurum liderlerinin değiştirilmesinin risk primini artırdığını hatırlatan Yeldan “Merkez Bankası başkanlığının hangi aralıklarla hangi şartlarda değiştirilebileceği maddelerde var. Tüzel bir sorun. Son 5 yılda neredeyse 4 tane Merkez Bankası Başkanı değişti. Sadece MB değil Türkiye İstatistik Kurumu Lideri’ni değiştiren fiyat istatistikleri dairesi liderini rast gele değiştirilen kurumların yıpratıldığı bir Türkiye’den bahsediyoruz. Misyon değişikliği haberleri bu güvensizliği daha da belirginleştiriyor. Piyasaların istikrar arayışlarını geciktiriyor. Türkiye’nin risk primini yükseltiyor. Ve dış borç olarak refahımızdan alıyor. ” sözlerini kullandı.
ŞOK TEDAVİSİ OLMAZ, ÖLÇÜLÜ BİR TEMPO GELEBİLİR
Merkez Bankası eliyle birden teğe yapılacak bir şok tedavisi beklemediğini söyleyen Yeldan “2008’de ve 2015’te olduğu üzere 4 puanlık ki o vakitlerin çok büyük sayılarıydı. Kredi derecelendirme kuruluşlarının yüzde 26 baz puan artırılacak ve yüzde 40’lara çıkacak telaffuzları var. Merkez Bankası faiz oranı tasarımı yanında ölçülü bir tempoda arıtırım yapılacak görüşü de var. Ben ölçülü bir tempoda faizlerin artırılacağı kanısındayım. Yepisyeni kelam oyunları subablarla faizlerin düşürüldüğü günleri geride kaldı. Bundan sonra Merkez Bankası’nın faizleri yükselteceği sinyali verileceğini düşünüyorum” diye konuştu. FED siyasetlerini örnek gösteren Yeldan “FED çok düşük oranlarda faiz artırarak ileride daha da artırabilirim bildirisini verileceğini anlatıyor. Merkez Bankası’nın da FED üzere bir telaffuz geliştireceği muhtemel. Bariz artırmalar yerine sinyal tesirleri ile ve Türkçemize kazandırılacak yeni kelam oyunları ile yapılabilir” diye konuştu.
DOLARDA YÜKSELME SÜRER Mİ?
Serbest piyasa tabirinin Türkçe’ye yanlış geçtiğini belirten Yeldan’a nazaran doların yakın vakitte 28 TL’yi 30 TL’yi bulması güç. ” Hür piyasa yerine dalgalı tertip demek gerek. Yani kendi kendine dengeyi bulan kur. İstikrara gelen döviz kuru dediğimizde dövizin bir satıcısı var bir de alısı var. İthalat yapacak bir vatandaş dövize gereksinimi olduğunda dövize talep yaratır. Dövizi olanlar elbete ki elindeki doları 30 TL’den satmak isterler. Lakin alıcı bulabirlirler mi? Alıcı bulunsa da anlık olarak çok sansasyonel haberler üzerine anlık olabilir. Dalga uzunluğu yükselebilir döviz hareketlerinde. Kalıcı olarak örneğin 30 TL’ye çıkması sıkıntı.” dedi.